عسكرى [امام هادى عليه السّلام]
عسكرى، ابو الحسن على بن محمد [عليهما السّلام]، دهمين امام شيعۀ اثنا عشرى است. وى عموما با لقب نقى و هادى شناخته مى‌شود. او پسر امام نهم محمد بن على الرضا [عليهما السّلام] است و در مدينه متولد شده است. بسيارى از علماى شيعه، تاريخ تولد او را رجب ٢١۴ ق/سپتامبر ٨٢٩ م ذكر مى‌كنند؛ گرچه سايرين بيان مى‌دارند كه او در ذى الحجه ٢١٢ يا ٢١٣ ق/فوريه-مارس ٨٢٨ يا ٨٢٩ م به دنيا آمد.
طبق برخى منابع، مادرش ام الفضل دختر مأمون بود. بر طبق برخى منابع ديگر، او يك ام ولد مغربى بود به نام سمانه يا سوسن. احتمال دوم قوى‌تر است چرا كه در برخى از وقايع‌نامه ها آورده اند كه ازدواج محمد [عليه السّلام] با ام الفضل -گرچه در ٢٠٢ ق/ ٨١٧ - ٨١٨ م منعقد گرديد-تا سال ٢١۵ ق/ ٨٣٠ م به زفاف و زناشويى نينجاميد(طبرى، ج ٣ ، ص ١٠٢٩ ، ١١٠٢ - ١١٠٣ ؛ مسعودى، ج ٧ ، ص ۶١ - ۶٢ ؛ يعقوبى، ج ٢ ، ص ۵۵٢ - ۵۵٣ . برخى از روايات شيعى بيان مى دارند كه ام الفضل همسرش را مسموم ساخت و او بدون داشتن فرزندى درگذشت.(مجلسى، ج 12، ص 99 و صفحات بعد).
پدرش در سال 220 ق/835 م درگذشت و او نيز همانند پدرش در كودكى به امامت رسيد. (بازتاب مشكلات عقيدتى ناشى از اين امر را مى‌توان در آثار كلامى شيعى يافت.) او تا هنگام به قدرت رسيدن متوكل با آرامش در مدينه مى‌زيست، اما سياست ضد علوى متوكل به زودى براى وى مشكلاتى به بار آورد. در سال ٢٣٣ ق/ ٨۴٧ - ٨۴٨ م، يا ٢٣۴ ق/ ٨۴٨ - ٨۴٩ م، به دليل گزارش‌هايى مبنى بر فعاليتهاى فتنه‌جويانۀ ابو الحسن [عليه السّلام] كه به دست خليفه رسيد، يحيى بن حرثمة بن اعين به مدينه فرستاده شد تا امام را تحت الحفظ به سامرا بياورد (طبرى، ج ٣ ، ص ١٣٧٩ ؛ نوبختى، ص ٧٧ ؛ ج ٢ ، ص ٢٧١ ) . به نظر مى‌رسد كه امام احترام خليفه را جلب كرد و هرچند تحت مراقبت قرار داشت، مورد آزار و اذيت قرار نگرفت. او به سبب تقوا و تواضعش بسيار مورد احترام بود. وى تا زمان وفاتش يعنى جمادى الثانى يا رجب ٢۵۴ ق/ژوئن-جولاى ٨۶٨ م در سامرا ماند. اطلاق نسبت عسكرى به او، از نام عسكر سامرا گرفته شده است. او در منزل خويش در همان شهر به خاك سپرده شد. بنابر روايات شيعى، وى به دستور خليفه مسموم گرديد (قس. مسعودى، مروج، ج ٨ ، ص ٣٨٣ كه ظاهرا از قبل اين داستان را مى‌داند).
اما مقاتل الطالبيين، او را در زمرۀ شهداى علوى قرار نمى‌دهد. باب امام، محمد ابن عثمان العمرى (متوفاى ٣٠۴ يا ٣٠۵ ق/ ٩١۶ - ٩١٨ م) بود كه پدرش عثمان ابن سعيد، باب و وكيل امام هشتم و نهم بود (مجلسى، ص ١۵٠ كه در آنجا فهرست ثقات و وكلاى او نيز آمده است؛ استرآبادى، منهاج المقال، تهران، ١٣٠۶ ، ص ٣٠۵ ) . شيعۀ اثنا عشرى پسر او حسن [عليه السّلام]را-كه او نيز عسكرى ناميده مى‌شود-امام يازدهم مى‌دانند. اما گروهى ديگر معتقدند پسرش محمد كه پيش از او درگذشت امام غايب است (نوبختى، ص ٧٨ - ٧٩ ، ٨٣ ) . شايد محمد بن نصير نميرى با اين گروه مرتبط باشد. وى مقامى الاهى به على النقى [عليه السّلام]نسبت مى‌داد و ادعا مى‌كرد كه باب او و فرستادۀ اوست. او را بنيان‌گذار نصيريه مى‌دانند (مجموع الاعياد، ويراستۀ(ار. استراثمن) ) R. Strothmann( در ) Der Islam(Isl، ١٩۴۶ ، نوبختى، ص ٧٨ ؛ اشعرى، ج ١ ، ص ١۵ ؛ كشّى، ص ٣٢٣ ؛ قس. نصيرى، نمايۀ )s. v. Abul-Hasan Ali al-Askari).
منابع و مآخذ
گزارش كامل از زندگى، آثار، معجزات، اصحاب و رفتار با خلفاى [عهد]امام دهم [عليه السّلام] به همراه نقل قول‌هايى از منابع:
اظهارنظرهاى نخستين در زير آمده است:
١ . محمّد باقر مجلسى، بحار الانوار، ج ١٢ ، ص ١٢۶ - ١۵٣ ، تهران، ١٣٠٢ .
٢ . مسعودى، مروج، ج ٧ ، ص ٢٠۶ - ٢٠٩ ، ٣٧٩ - ٣٨٣ .
٣ . مفيد، الارشاد، ذيل عنوان، تهران، ١٣٠٨ .
خوانندگان مى‌توانند افزون بر متون مزبور در اين مقاله، به آثار ذيل نيز مراجعه كنند:
۴ ) . . Abul-Ma ali,Bayan,ed. Schefer,]I: ٧١٣ b[, ١۶۴ ff. , ed. Ikbal ۴٢
5) . . D. M. Donaldson,The Shi ite Religion London ١٩٣٣ , ٢٠٩ ff
6) . . Ibn Khallikan,i, ۴۴۵ - ۶ ) De Slanes translation,ii, ٢١۴ - ۶ (
7) . . J. N. Hollister,The Shi a of India,London ١٩۵٣ , ٨٧ - ٨٩
8) . . Shahrastani,ed. Cureton,i, ١٢٨ ff. ,ed. Badran ٣۴٧ - ٨
9) . . al-Nawbakhti,Firak al-Shi a,ed. Ritter, ٧٧
10) . . al-Ya kubi) Houtsma(,ii, ۶١۴
منبع: کتاب تصویر امامان شیعه در دایرة المعارف اسلام.
