اندیشه سیاسی سید نعمت الله جزایری
محمد اکرم عارفی
گزارشی از کتاب( به قلم سید حسن ابوصالح)
سؤال اصلي اين پژوهش :انديشه سياسي جزايري چه داده ها و عناصر معتبر در عرصه دانش سياسي دارد و چه نظريه اي در مورد نظام سياسي اسلام و چگونگي اداره جامعه در دوران غيبت ارائه داده است؟
فرضيه :عناصر و داده هاي شناخته شده حكومت، امت، قدرت، روابط فرد و دولت، روابط داخلي و خارجي حكومت مي باشند.
تئوري محدث جزايري :طرح نظريه حكومت فقها و سلطنت مؤمن عادل در عصر غيبت.
روش تدوين اين پژوهش :كتابخانه‌اي و توصيفي –تحليلي است.
فصل بندي پژوهش حاضر كه عبارتند از :
1. زندگي و زمانه محدث جزايري
2. مباني انديشه
3. جايگاه سياست در انديشه وي
4 و5. ترتيب نظام سياسي و انواع حكومت ها و شكل هاي حكومت و جمع بندي
بخش اول : زندگي و زمانه جزايري
1. زندگي نامه :وي در خوزستان متولد شده است و در مدرسه منصوريه شيراز تحصيل كرده است . جزايري در زمان صفويه زندگي مي‌كرده است و چهار سال با علامه مجلسي مجالست داشته و حمله عثماني به بصره را ديده است.
ويژگي زمانه وي فضاي باز سياسي و مذهبي در زمان صفويه مي‌باشد.
2. آثار سياسي محدث جزايري :وي 57 اثر دارد اما كتاب مستقلي در باب سياست ننوشته است.
· انوار نعمانيه : (در چهار جلد).
جلد سوم درباره سياست است كه داراي سه بخش است :
1. نور يكشف عن تحريم معونة الظالمين : شيوه رفتار با حكومت ظالم
2. نور في لذات الدنيا بانواعها : لذت رياست و قدرت
3. نور في اصول الملوك والولاه : حكومت عدل، وظايف، اختيارات
· غايه المرام في شرح تهذيب الاحكام : مربوط به باب‌هاي جهاد، امربه معروف و نهي از منكر، قضا، خمس و زكات
· كشف الاسرار في شرح الاستبصار : مباحث جهاد و صلح، سياست خارجي دولت اسلامي
· مسكن الشجون في حكم الفرار عن الطاعون : وظيفه حكومت و علما در قبال بيماري‌ها
· نور البراهين : كتابي كلامي است و به مباحث انسان شناسي و جهان شناسي پرداخته ست.
بخش دوم : عصر سياسي محدث جزايري
اين زمان مصادف بوده با سلطنت صفويان . وي با سه شاه صفوي هم‌عصر بوده : شاه عباس دوم، شاه سليمان، سلطان حسين
دين و سياست :
دليل قدرت و مشروعيت صفويه، رسميت يافتن مذهب تشيع از سوي شاه اسماعيل بوده است و سلطنت روحانيت را جذب كرده است.
جزايري در نظريه ولايت فقيه و حكومت مومن عادل از محقق كركي متاثر بوده است.
رويكرد جزايري :
1. به لحاظ عملي : فعاليت سياسي نداشته است.
2. به لحاظ نظري : حاكمان عادل را قبول كرده است.
فصل دوم كتاب : مباني انديشه سياسي جزايري :
ابتدا در سه محور به مباحث كلامي و سياسي مي‌پردازد:
1. معرفت شناسي
2. انسان شناسي
3. جامعه شناسي
معرفت شناسي : رويكرد استنباطي در ابزار و منابع حكم‌شناسي.
طرح دو نگاه:
1. اصولي : رويكرد انتقادي به منابع روايي و عقل
2. اخباري : رويكرد تعبدي
نگرش نسبت به عقل :
1. درون ديني را قبول ندارد.
2. برون ديني را قبول دارد.
انسان شناسي :
طرح مباحث فطرت توحيدي، دوگانگي سرشت (ملكيه، سبعيه، بهيميه، شيطانيه)، قدرت‌جويي، برابري انسان بر اساس عبوديت، مختار بودن انسان.
جامعه شناسي :
1. بر مبناي گرايش اعتقادي
2. بر مبناي گرايش اجتماعي: رعيت، علما، حكمرانان
فصل سوم : سياست محدث جزايري
1. مفهوم سياست :
· در معناي قديمي : ملك، رياست، سلطنت، ولايت
· در انديشه جزايري : اصلاح و تدبير شايسته امور
خاستگاه حكومت :حكومت از آن خداست و به بندگان صالح و عادل واگذار نموده و ستمكاران را منع كرده است.
موضوع سياست :فعاليت هاي مهم سازنده و اصلاح‌گرايانه حكومت. موضوع سياست رفتار و عمل حكومت است.
جايگاه سياست :
آرماني : به معناي سياسيت الهي و عادلانه است و مجريان : پيامبران هستند.
هدف : اصلاح امور مردم و خدمت به آنان است.
شاخص ها : حق‌مداري، عدالت، حسن سلوك
تجربي : سياست جنگ قدرت است. سياست داراي ابزار نامشروع است.
4. ابزار سياست : حكومت و نهادهاي تابعه، نهاد مذهب، دولت
فصل چهارم : نظام سياسي
1. مفهوم حكومت يا نظام سياسي : حكومت يعني عاليترين سازمان و منصب و اقتدار كه قدرت و مديريت انحصاري جامعه را در اختيار دارد.
2. ضرورت حكومت : حفظ نظام امور دين و دنيا (حكومت سلطنت و ولايت)
3. خاستگاه و مشروعيت : منشاء الهي است. چون انسان مدني‌الطبع است ( نقش مردم در اجتماعات). حكومت براي امام و بعد فقها است. مشروعيت منحصراً براي امام است و غير را شامل نمي‌شود.
4. شيوه هاي تشكيل حكومت :
زمان حضور : انتصاب خاص
زمان غيبت : دو راه وجود دارد : 1. انتصاب عام : مردم در مقابل علما مسوول هستند كه به آنان مراجعه كنند. 2. مبارزه : در شرايط خاص
5. عناصر دولت اسلامي :
· قلمرو : دارالاسلام يا دارالحرب
· جمعيت
· حكومت
6. اركان دولت :
· رهبري : معصوم، فقها، غير فقها(والي و سلطان عادل و جاير)
· نهادهاي و قواي حكومتي : قضائيه، مقننه (صدور فتوا)، اجرا (لافرق بين سلطنت و ولايت)
7. وحدت يا تفكيك قوا :
· در زمان معصوم :وحدت قوا
· در زمان غيبت : تفكيك قوا
فصل پنجم :انواع حكومت :
انواع حكومت عدل :
· پيامبر و امام
· سلطان عادل
· ولايت فقيه ( در كتاب غاي المرام)
محدوده ولايت :
· محقق كركي : فقط در افتا و قضا و تبليغ و امور حسبيه
· جزايري : حكومت و سياست بر اساس سه منصب امام
بحث سياست داخلي و سياست خارجي :
سياست داخلي :
· اهداف : عدالت، هدايت، رفاه، ايجاد نظم و امنيت، تامين حقوق اجتماعي
· اصول : اصل عدالت ، اصل برابري قوانين ديني، اصل نظارت اجتماعي يا نخبگان مذهبي
سياست خارجي :
· اصول : اصل دعوت، اصل جهاد، امان، اصل عقد ذمه با كفار اهل كتاب، اصل صلح، اصل فك رقبه، اصل تاليف قلوب
· اهداف :حفظ استقلال و امنيت، عزت، قدرت و گسترش اسلام، نفي سلطه
طرح بحث مشاركت سياسي :
ساز و كارها : امربه معروف و نهي از منكر، نصيحت حكمران مسلمان، شورا، حضور در ساحت قدرت، تقيه.
