جنگ قادسیه، سال چهاردهم هجری قمری در زمان خلافت خلیفه دوم، بین سپاه مسلمانان به فرماندهی سعد بن ابی وقاص و سپاه یزدگرد سوم پادشاه ساسانی روی داد.[1]این جنگ در ناحيه‌اي به نام غريب بر حاشيه صحرا و نزديكي قادسيه صورت گرفت[2]. قادسيه، كه امروز نام استانی در عراق به مرکزیت شهر دیوانیه است ، آنروزگار در مغرب ايران، پانزده فرسنگی «كوفه» قرار داشت[3].
برخی مورخان سال وقوع جنگ را شانزدهم قمری گفته اند.[4]دلیل جنگ را فراهم کردن و اعزام سپاهی از سوی یزدگرد سوم برای جنگ با مسلمانان گفته اند. خلیفه دوم نیز پس از آگاهی، لشکری را به فرماندهی سعدبن ابی وقاص فرستاد[5] که سپاهیانی کمکی از شام و عراق نیز آنان را تقویت کردند[6]. رستم و نيروهاي سپاه ايران پيشنهاد پذيرفتن اسلام و يا پرداخت جزيه را رد كردند و تنها راه سوم يعني جنگ را پذيرفتند.[7]
نبرد قادسيه تقريباً چهار روز طول كشيد. هر يك از روزهاي جنگ به نام خاصي مشهور شده‌اند. روز اوّل جنگ «ارماث» روز دوم را “اغواث” و روز سوم را «عماس» گفته‌اند[8]. جنگ در اين چند روز به شدت ادامه داشت. شب چهارم به «ليلة الهرير[9]» مشهور شده است. در اين شب جنگ تا هنگام صبح ادامه يافت و مسلمانان پيروز ميدان بودند[10]. در اين جنگ تعداد زيادي از نيروهاي سپاه ايران كشته شدند و عده‌اي نيز فرار كردند و به مدائن رفتند[11]. فرمانده نيروهاي ايران (رستم) در اين نبرد كشته شد[12]. با كشته شدن وي بيم و هراس در دل ايرانيان بيشتر شد و موجبات شكست آن‌ها را فراهم آورد، هرچند سي هزار نفر ديگراز نیروهای ایرانی پس از آن مقاومت و پایدراری کردند، اما آن‌ها نيز سرانجام از پاي درآمدند[13]. از سپاه اعراب مسلمان نيز 2500 نفر كشته شدند[14] با اين پيروزي سراسر سواد (اعراق) به جز مدائن تحت نفوذ لشكر اسلام قرار گرفت[15] و درفش کاویانی نماد قدرت ایرانیان به دست مسلمانان افتاد.[16]
پی نوشت:
[1] . احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، دارصادر، بیروت، بی تا، ص 143.
[2] – مسعودي، علي بن حسين؛ ترجمه ابوالقاسم پاينده، تهران، علمي و فرهنگي، 1374، چاپ پنجم، ج1، ص 669.
[3] . علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا،ج38،تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه، چ12، 1377ش، ص 22.
[4] – بلادزي، احمد بن يحيي؛ فتوح البلدان، ترجمه محمد توكل، تهران، نقره، 1337، چاپ اوّل، ص 365.
[5] – دينوري، احمد بن داود؛ اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوي دامغاني، تهران، نشر ني، 1371، ج4، ص 152-151.
[6] – مسعودي، علي بن حسين؛ پيشين، ص 669.
[7] – كوفي، ابن اعثم؛ الفتوح، هند، 1393ه.ق.، ج1، ص 197.
[8] – ابن‌اثير، عزالدين؛ الكامل، ترجمه ابوالقاسم حالت، عباس خليلي، تهران، مؤسسه مطبوعاتي علمي، 1371، ج8، ص 261-246.
[9] – همان، ص 267؛ در جنگ صفين نيز يكي ازشب‌هاي اوج جنگ به ليلة الهرير مشهور است.
[10] – همان
[11] – يعقوبي، ابن واضح؛ تاريخ يعقوبي، ترجمه محمد ابراهيم آيتي، تهران، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 1382، چاپ نهم، ج2، ص 29-28.
[12] – همان.
[13] – مسعودي، علي بن حسين؛ پيشين، ج1، ص 675.
[14] – مقدسي، مطهر بن طاهر؛ پيشين، ص 852.
[15] – مقدسي، مطهر بن طاهر؛ البدء و التاريخ، ترجمه محمدرضا شفيعي كركني، تهران، آگه، 1371، چاپ اوّل، ج2،ص 853.
[16] – جعفريان، رسول؛ تاريخ سياسي اسلام (تاريخ خلفا)، قم، دليل، 1379، چاپ اوّل، ج2،ص 117.
