حجة الاسلام سید قاسم رزاقی موسوی نویسنده مقاله «شخصیت امام کاظم(ع) در آثار خاورشناسان»، توجه به آثار شیعه پژوهی در غرب را ضروری دانست و گفت: امروزه خاورشناسان در میان مراکز علمی جهان، نوعی مرجعیت علمی را دارا می باشند و تصویری که امروز از اسلام و شیعه در مراکز علمی مطرح می شود نتیجه مطالعه آن ها است.
وی به این واقعیت اشاره کرد که نمی توان درباره تمامی آثار غربیان در حوزه شیعه شناسی، نگاهی صد در صد منفی داشت و این گونه مطالعات دستاوردهای مثبت و منفی متعددی دارد که می تواند برای ما نیز راهگشا باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی در مقدمه دوم مباحث خود امامت پژوهی را بخشی از شیعه پژوهی در غرب د انست و گفت: سه نوع شیعه پژوهی در غرب با عناوین آشنایی اولیه، مطالعات سفرنامه ای و مطالعات علمی وجود دارد که اتان کلبرگ در کنفرانسی که در فلسطین اشغالی برگزار گردید گزارش کاملی از این مطالعات را ارائه کرده است.
وی آشنایی اولیه غربیان با شیعه پژوهی را همزمان با شروع جنگ های صلیبی دانست و افزود: در این زمان اولین آشنایی ها در مناطقی مانند شمال آفریقا که فاطمیان مصر حضور داشتند صور گرفت و نوع نگاه این دوره، منفی و همراه با تعصبات مذهبی بوده است.
حجة الاسلام رزاقی در بیان مطالعات سفرنامه ای به شروع آن پس از پایان یافتن جنگ های صلیبی اشاره کرد و گفت: در این دوران با فروکش کردن برخی تعصبات مذهبی، همزمان با روی کار آمدن دولت صفویه که حکومتی شیعی مذهب تلقی می شده است و نزاع مذهبی با دولت عثمانی نیز داشته است غربیان سفرهای متعددی به سرزمین های شیعی نموده اند و گزارش هایی را در قالب سفرنامه ارائه کرده اند.
وی مقدمات مطالعات علمی غربیان درباره شیعه را در تاسیس دانشگاه در غرب معرفی کرد و شروع آن را در ایجاد کرسی های زبان عربی در این دانشگاه ها دانست و افزود: بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران تعداد مراکز و محققان و مقالات در این حوزه بیشتر می شود و پژوهشگرانی همچون کلبرگ، هاینس هالم و دیگران آثار متعدد و تاثیر گذاری را در این دوره پدید می آورند.
عضو هیات مدیره تاریخ پژوهان با اذعان به این که علیرغم کثرت مطالعات شیعه پژوهی، به امامت پژوهی در میان خاورشناسان توجه کمتری شده است به وجود تنها 10 اثر درباره امام کاظم (ع) اشاره کرد و با بررسی محتوایی، این آثار را در سه بخش حیات فردی تا شهادت، حیات علمی و فرهنگی و حیات اجتماعی و سیاسی تقسیم بندی کرد و افزود: در باب حیات علمی و فرهنگی به جایگاه اخلاقی امام کاظم (ع) و بیان فضایل ایشان همچون حمایت های مالی از نیازمندان، مقام علمی ایشان از جمله توانمندی در مجادله با ابوحنیفه و مذاکرات علمی با مسیحیان و مبارزه با غلو پرداخته شده است و در باب حیات اجتماعی و سیاسی ایشان نکات مثبت و منفی بسیاری وجود دارد که از آن جمله می توان به مواجهه امام با هارون الرشید که به اعتراف دونالدسن نشان از صلابت ایشان دارد و همچنین بروز اختلاف در جانشینی امام صادق(ع) که خاورشناسان تحت تاثیر اهل سنت به ارائه تحلیل های وارونه پرداخته اند و یا به اقدام منصور و تدبیر امام صادق(ع) در تعیین جانشین اشاره کرد.
حجة الاسلام رزاقی در یک جمع بندی نکات مثبت آثار خاورشناسان را ارائه تصویر نسبتا جامع از زندگی امام(ع)، مساله جانشینی امام و پیدایش اختلاف میان شیعیان و شکل گیری فرقه های متعدد، مشکلات اجتماعی و سیاسی عصر امام، تقابل امام با خلفا و دستگیری های متعدد امام توسط آن ها، بررسی اقوال متعدد در منابع درباره شهادت امام و پیامدهای آن و بررسی علل پیدایش فرقه واقفیه بعد از شهادت امام معرفی کرد.
وی نبود بررسی نحوه تعامل امام با فرقه ها، قیام های علویان در این دوره و مواضع امام، نبود بررسی جامع مواضع سیاسی اجتماعی امام و نحوه تعامل با خلفا و دگرگونی های آن، چگونگی ارتباط شیعیان با امام و هدایت گری آنان و اوضاع علمی فرهنگی دوره و نقش آفرینی امام در این عرصه را از نکاتی دانست که خاورشناسان درباره زندگی امام کاظم(ع) به آن توجه نکرده اند و از این جهت به عنوان نکته منفی در مطالعات آن ها به شمار می رود.
حجة الاسلام رزاقی در پاسخ به سوال حجة الاسلام و المسلمین پیشوایی –یکی از اعضای هیئت رییسه- مبنی بر چگونگی دیدگاه خاورشناسان درباره شیعه گفت: با وجود این که خاورشناسان با گزارش های شیعی آشنایی دارند ولی روح حاکم بر مطالعات آن ها متاثر از اهل سنت است و طبیعی است که آن ها اهل سنت را اصل اسلام بدانند و شیعه را فرقه ای از میان دیگر مسلمانان. نتیجتا آن ها به شیعه متمایل نیستند و حتی نتیجه مطالعات برخی از آن ها با مبانی و اصول شیعه در تضاد است.
مشروح گزارش همایش سیره و زمانه امام کاظم(ع)
