استاد پیشوایی روز جمعه 9 اسفند 1392 در رادیو معارف به سوالات تاریخی پاسخ گفت: مفهوم تقریب مذاهب و پیشینه تاریخی آن، ماهیت زیدیه، شخصیت نفس زکیه و قیام وی، پاسخ به یک شبهه درباره اسلام آوردن امیرالمومنین(ع)، جایگاه امام علی(ع) در میان اهل سنت، وجه تسمیه سامرا، انجیل برنابا، شبهه بستن آب توسط مسلمانان در جنگ بدر، کتاب سوزی در حمله مغول، دلیل اختلاف اقوال در تاریخ ولادت ها و وفات های اهل بیت(ع).
1- تقریب مذاهب چیست و برای اولین بار توسط چه شخصی مطرح شد؟
مقصود از تقریب مذاهب اسلامی این است که پیروان مذاهب اسلامی به هم نزدیک شوند و اختلافاتشان را کم کنند و بیشتر به مشترکات تکیه کنند. موارد اختلافی را به حساب اختلاف درون مذاهب اسلامی بگذارند. مثلا در جهان اهل سنت چهار فرقه وجود دارد که از نظر فقهی و کلامی با هم اختلاف دارند ولی آن اختلاف را درون مذهب حساب می کنند و می گویند جنبه اجتهادی دارد و به عبارت دیگر یکدیگر را تحمل می کنند. منظور از تقریب مذاهب اسلامی چنین چیزی است. همانطور که یک مساله درون مذهبی را دست مایه اختلاف و تنش بین یکدیگر قرار نمی دهند اختلاف بین شیعه و سنی و گروه های دیگر اسلامی را نوعی اختلاف درون مذهبی بدانند، مشترکات یکدیگر را قبول کنند. همه مذاهب اسلامی در بسیاری موارد اصولی و اساسی اشتراک دارند و موارد اختلافی اندک است.
علت هم همین است که همیشه و خصوصا امروزه مسلمانان دشمن مشترک دارند و اگر بر آن ها مسلط شوند شیعه و سنی نمی شناسند و همه را از بین می برند.
این فکر که مسلمانان به هم نزدیک شوند قبلا نیز وجود داشته است اما زمانی که جدی و عملی شد تقریبا به دهه 40 بر می گردد که شخصیت هایی در مصر مانند حسن البناء (بنیانگذار اخوان المسلمین) پیش قدم شدند و علمای اهل سنت مانند شیخ عبدالمجید سلیم، شیخ محمود شلتوت، شیخ عبد العزیز عیسی تلاش های زیادی کردند و بعضی از علمای بزرگ شیعه مانند حضرت آیت الله العظمی بروجردی در این زمینه قدم برداشتند و از طرف شیعیان مرحوم آیت الله شیخ محمد قمی از ایران به قاهره رفت و در آن جا مستقر شد.
به تدریج، مشترکا این فکر را پیگیری کردند و این تبادل نظر ها منتهی به تاسیس مرکزی بنام دارالتقریب المذاهب الاسلامیة گردید و به دنبال آن فصلنامه ای بنام رسالة الاسلام منتشر شد که مشترکا علمای شیعه و سنی در آن نشریه مقاله می دادند.
این اقدامات منجر به چاپ تفسیر شیعی مجمع البیان و یک کتاب فقهی شیعه توسط دانشگاه الازهر گردید و در اقدامی دیگر رییس وقت دانشگاه الازهر، شیخ محمود شلتوت، فتوای تاریخی صادر کرد و گفت: با توجه به این که هیچ یک از این مذاهب اسلامی در عصر رسول خدا(ص) نبوده اند، هر کس هر یک از این مذاهب اسلامی را حق بداند که از یک راه مطمئن منتهی به رسول خدا(ص) گردد می تواند از آن مذهب تبعیت کند و یکی از آن ها مذهب شیعه امامیه است. این فتوا بازتاب و اثر بسیار زیادی داشت.
هم اکنون نیز جمهوری اسلامی این مجمع را به ایران منتقل کرده است و سالانه کنفرانس وحدت را برگزار می کند.
2- درباره زیدیه و نفس زکیه توضیح دهید.
زیدیه منتسب به زید بن علی بن الحسین هستند. امام سجاد(ع) پسری بنام زید داشت که شخصیتی بزرگوار و از بزرگان بنی هاشم بود که در زمان امام صادق(ع) در تاریخ 122 هجری در زمان خلافت هشام بن عبد الملک قیام کرد و به درجه شهادت رسید و معروف به زید شهید شد.
او پیروانی پیدا کرد و از شیعه دوازده امامی منشعب شدند. نهایتا گفتند امام باید قیام به شمشیر کند و به نوعی سیاست امام باقر(ع) و امام صادق(ع) را نپسندیدند و دور زید جمع شدند و او را امام دانستند. فقه و کلام آن ها با ما متفاوت است و هنوز هم در یمن گروهی بنام حوثی زیدی هستند.
دلایلی در دست داریم که زید خودش معتقد به امامت امام صادق(ع) بود و امام نیز بعد از شهادتش بر او رحمت فرستادند و فرمودند خدا عمویم زید را رحمت کند. او اگر پیروز می شد می دانست این امر را به چه کسی واگذار کند. ولی بعد از زید این تفکر ادامه پیدا کرد.
مقصود از نفس زکیه، محمد بن عبد الله بن حسن بن حسن بن علی بن ابیطالب(ع) یعنی نوه امام حسن(ع) است. نفس زکیه یعنی انسانی پاک بوده و نسبش از هر دو طرف به اهل بیت(ع) می رسیده است.
محمد نفس زکیه در مدینه و برادرش ابراهیم در بصره بر ضد ابوجعفر دوانیقی خلیفه عباسی قیام کردند. قرار بود قیام آن ها همزمان با هم و در یک روز باشد که دولت مرکزی را با دو جبهه مواجه می کرد ولی افراطی های زیدی که در مدینه و اطراف آن بودند فشار آورند و محمد نفس زکیه مجبور شد تاریخ آغاز قیام را تغییر دهد و این کار به قیام آن ها لطمه زد.
یکی از استادان دانشگاه مصر خانم دکتر مختاره لیثی در کتاب خود بنام جهاد الشیعه به این نتیجه رسیده که موفق ترین و گسترده ترین انقلابی که از طرف شیعیان صورت گرفت، همین قیام دو برادر بوده است. تا دو قدمی پیروزی پیش رفت ولی اشتباهاتی از این قبیل سبب شکست آن ها شد و هر دو برادر کشته شدند.
3- امام نهم(ع) توسط همسرشان به شهادت رسیدند. چرا امام دهم(ع) مجددا با این خانواده وصلت کردند؟
امام دهم(ع) با آن خانواده وصلت نکردند. شاید ذهنشان به امام رضا(ع) رفته است. امام رضا(ع) و امام جواد(ع) با دو دختر مامون ازدواج کردند و امام رضا(ع) نیز توسط همسرش به شهادت نرسید.
4- این که پیامبر (ص) اسلام را به امام علی(ع) عرضه داشتند و امام گفتند که بروم از پدرم ابوطالب اجازه بگیرم. در حالی که خود اهل سنت زمانی که می خواهند از اسلام آوردن ابوطالب سخن بگویند با چه اشتیاقی و بدون مکثی اسلام را قبول می کند و مسلمان می شود. این نقل در هیچ کتاب معتبر شیعه نیامده است و اهل سنت آن را برای تضعیف امیرالمومنین(ع) ساخته اند. آیا این مطلب صحیح است؟
به این صورت نیز ما به تازگی می شنویم. اهل سنت هم چنین مطلبی را درباره اسلام آوردن امام علی(ع) نمی گویند. آن چه مسلم است این است که از کوچکی با پیامبر(ص) بزرگ شد و با یکتا پرستی رشد کرد. بر خلاف سایر اصحاب رسول خدا(ص) که همگی سابقه بت پرستی را داشتند. ما معتقدیم از میان مردان، امام علی(ع) و از میان زنان، حضرت خدیجه (س) اولین مسلمان بوده اند.
همه می دانیم اهل سنت، اصحاب رسول خدا(ص) را که ذکر می کنند «رضی الله عنه» ذکر می کنند و در مقام رحمت و ادای احترام است ولی در مورد امام علی(ع) هم این جمله را می گویند و گاهی هم می گویند «کرّم الله وجهه» و این جمله را فقط در مورد ایشان بکار می برند. خودشان دلیل آورده اند که اگر در مورد سایر صحابه «رضی الله عنه» گفته می شود به این خاطر است که سابقه بت پرستی داشته اند و دعا می کنند که خدا از آن ها بگذرد ولی علی (ع) سابقه بت پرستی نداشته است و این که می گویند خدا صورتش را گرامی بدارد (مقامش را بالا بدارد) گذشته او نقطه سیاهی نداشته است تا خدا آن را پاک کند.
علی(ع) برای اسلام آوردن نیازی به مشاوره نداشت و ما معتقدیم که پدرش نیز مسلمان بوده است. او حتی در زمان نزول وحی نیز حضور داشته است و ناله شیطان را هنگام وحی می شنود و پیامبر(ص) به او می فرماید: آن چه دیده ام تو هم دیده ای و آن چه شنیده ام تو هم شنیده ای با این تفاوت که من پیامبرم ولی تو نیستی و بر خیر و نیکی هستی.
برخی از مستشرقان نکته ای را گفته اند که از معجزات و شواهد صدق ادعای محمد در پیامبری، این است که اولین ایمان آورندگان به او از درون خانه اش بوده است. اگر اشخاص به دیگران دروغ بگویند به همسرشان و ساکنین خانه شان دروغ نمی توانند بگویند. اگر کسی، خانواده اش او را عادل بدانند می توان به عدالت او مطمئن شد.
5- چرا در بعضی از کتب مذهبی بجای شهر سامرا، سرّ من رأی گفته می شود؟
این اسمی است که تغییر شکل پیدا کرده و اصل آن سرّ من رأی بوده است؛ به این معنا که هر کسی که آن را ببیند خوشحال می شود. این مکان، جای خوش آب و هوایی بوده است.
یکی از دلایلی که عباسیان در کنار بغداد، این مکان را به عنوان محل زندگی خود انتخاب کردند به همین دلیل بوده است؛ هرچند جدا کردن پایتخت سیاسی و نظامی آن ها دلیل مهم تری داشته است.
6- آیا امروزه انجیل برنابا پیروانی دارد؟
تا آن جایی که ما اطلاع داریم مسیحیان امروز، 64 انجیل دارند ولی چهار تای آن مورد اتفاق است و انجیل برنابا جزو این چهار انجیل نیست.
7- در فیلم محمد رسول الله نشان می دهد که زمانی که مشرکین می خواهند آب بخورند مسلمانان با سنگ، چاه را پر می کنند و کسانی را که می خواهند آب بخورند را با تیر می زنند. آیا این مساله واقعیت دارد؟
در بعضی از کتاب ها از جمله کتاب السیرة النبویة ابن هشام آمده است که بعضی از یاران پیامبر(ص) پیشنهاد کردند که چاه ها را پر کنیم و حوضی درست کنیم تا از آن استفاده کنیم و مشرکان را محروم کنیم. ولی این مورد اعتبار سندی ندارد و با دلایل تاریخی نمی توان آن را پذیرفت. علاوه بر این، فیلم های تاریخی تمام جزئیاتش منطبق با منابع تاریخی نیست.
وهابیون به این مطلب استناد می کنند و آن را به حادثه کربلا مربوط می کنند ولی رسول خدا(ص) هرگز از روش های غیر اخلاقی استفاده نمی کرد. حضرت در دستورهای نظامی به سربازان خود می فرمود: درختان میوه دشمن را قطع نکنید، آب آن ها را مسموم نکنید، فراری را نکشید، سالخوردگان را نکشید.
ما نمی توانیم اعمال ناجوانمردانه و غیر انسانی را به پیامبر خدا(ص) نسبت دهیم؛ هرچند در برخی کتب آمده باشد. در مورد همین موضوع نیز ابن هشام این داستان را از یک فرد مجهولی نقل می کند.
علاوه بر این، خدای متعال از چند راه، مسلمانان را امداد غیبی کرد که از آن جمله باریدن باران بود. اگر آب داشتند چه معنا دارد که خدا در قرآن کریم بفرماید که ما شما را با نزول باران یاری کردیم؟
8- آیا صحت دارد که در حمله مغول ، کتاب های زیادی سوزانده شد؟
قوم مغول، قومی ویرانگر بودند و به کوچک و بزرگ رحم نمی کردند و کتابخانه ها و مساجد و معابد را ویران می کردند. این مطلب را می توان در کتاب های مختلف تاریخی از جمله کتاب تاریخ مغول مرحوم اقبال آشتیانی مطالعه کرد. ایشان در باب معارف و علوم و ادبیات این کتاب، می گوید: دخالت عنصر مغول بیشتر از جهت برانداختن آثار علم و ادب و تاثیری است که ایشان در ویرانی مدارس و کتابخانه ها و قتل علما و اهل ادب داشته اند.
می گویند در بین علوم، به تاریخ بسیار اهمیت می دادند؛ شاید می خواسته اند نامی از آن ها در تاریخ باقی بماند. البته مرحوم اقبال می گوید بعد از این که مستقر شدند تغییر رویه دادند و به علم و عالم احترام گذاشتند.
9- چرا روز شهادت برخی از اهل بیت(ع) و بزرگان دو روز مختلف تعیین شده است؟
به این دلیل است که در منابع، دو تاریخ نقل شده است و در برخی از جاها اصلا نمی توان یکی را ترجیح داد و احتراما هر دو را گرامی می دارند. مثلا در مورد شهادت حضرت زهرا(س) هم 75 روز پس از رحلت پیامبر(ص) نقل شده است و هم 95 روز.
دلیل این اختلاف از نظر بنده می تواند دو جهت داشته باشد. یکی این که در آن زمان به اندازه امروز به ولادت ها و وفات ها اهمیت نمی دادند و نمی دانستند که بعدها اهمیت پیدا می کند. دیگر این که تاریخ ها هم تاریخ اسلام و هم تاریخ ائمه(ع) بعدها نوشته شد و این مساله در اختلاف اقوال موثر بوده است.
علی بن عیسی اربلی صاحب کتاب کشف الغمة فی معرفة الائمة، در مورد اختلاف ولادت پیامبر(ص) می گوید: در مورد رسول خدا (ص) چنین اختلاف نظری پیش بیاید در بقیه طبیعی است. او در جواب این شبهه می گوید در آن زمان امی بودند و یادداشت نمی کردند و به اهمیت قضیه توجه نداشتند و بعدها تاریخ رانوشتند که این اختلاف خود را نشان داد.
این اختلاف در تمامی مراحل تاریخی وجود دارد از جمله تعداد افراد، روزها، زمان شروع جنگ ها و مانند آن.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
