حجة الاسلام و المسلمین مهدی پیشوایی روز پنج شنبه 15 خرداد 1393 به سوالات تاریخی مخاطبان رادیو معارف پاسخ گفت: آیین پیامبر (ص) پیش از بعثت، معرفی سیر مطالعاتی تاریخ اسلام، تناقض تاریخی تولد سلیم بن قیس هلالی در شهر کوفه، علت عزل کارگزاران خلیفه سوم توسط امام علی(ع)، پیگیری امام علی (ع) در قصاص قاتلان عثمان، علت عدم حمایت امام سجاد(ع) از حکومت مختار، تصویری از شمایل رسول الله(ص)، برخی اطلاعات درباره جنگ صفین، زمان وقوع معراج و موضع وهابیت، موضع بلال حبشی در برابر جانشینی پیامبر(ص)، موطن پیامبر(ص).
1- چرا پیامبر (ص) بر آیین حضرت ابراهیم (ع) بود؟ در حالی که آخرین پیامبر قبل از ایشان، حضرت عیسی (ع) بود.
این مطلب که حضرت محمد (ص) پیش از نبوت پیرو چه شریعتی بوده است؟ شدیدا مورد اختلاف است و اگر این سوال کننده محترم در جایی خوانده اند که پیرو حنیف بوده است، حنیف به معنای یکتاپرستی است. زمان نوجوانی حضرت، عده ای بودند که به آن ها حنیف می گفتند؛ یعنی بت پرست نبودند ولی برنامه های عبادی آن ها برای ما روشن نیست.
حتی یک سند نداریم که حضرت، تا پیش از نبوت بتی پرستیده باشد ولی مشخصا معلوم نیست که ایشان بر چه آیینی بوده اند. البته شواهدی در دست داریم که فرشته ای عالی مقام، مواظب حضرت بوده است و ایشان تحت نظر آن فرشه تربیت الهی می شده و وظائف خود را از ناحیه خداوند متعال دریافت می نموده است. شاهد آن، علاوه بر روایات، بیان امام علی(ع) در خطبه 92 نهج البلاغه معروف به خطبه قاصعه است. زمانی که به توصیف حضرت رسول (ص) می رسد می فرماید: وَ لَقَدْ قَرَنَ اَللَّهُ بِهِ ص مِنْ لَدُنْ أَنْ كَانَ فَطِيماً أَعْظَمَ مَلَكٍ مِنْ مَلاَئِكَتِهِ يَسْلُكُ بِهِ طَرِيقَ اَلْمَكَارِمِ وَ مَحَاسِنَ أَخْلاَقِ اَلْعَالَمِ لَيْلَهُ وَ نَهَارَهُ، یعنی: خداوند متعال عالی ترین فرشته را از زمانی که از شیر باز گرفته شده بود بطور شبانه روزی ملازم او قرار داده بود و او را به راه مکارم اخلاقی می برد.
همچنین روایتی در اصول کافی داریم که بر اساس آن، حضرت، مانند حضرت عیسی (ع) که از کوچکی به نبوت رسید، نبی بود ولی رسول نبود. نبی یعنی کسی که از طرف خداوند به او الهام و وحی می شود ولی مامور ابلاغ آن نیست. رسول کسی است که آگاهی ها و دستورها را از خدا می گیرد و علاوه بر این که خودش باید عمل کند، باید به دیگران نیز ابلاغ کند.
2- چند کتاب تاریخی معتبر تاریخ اسلام و شیعه را معرفی نمایید.
ما در حوزه علمیه قم با همکاری اساتید تاریخ لیست سیر مطالعاتی تاریخ به صورت بروشور تهیه کرده ایم که چاپ نیز شده است. علاقمندان می توانند با تلفن02537733467- داخلی 111 تماس بگیرند و در مورد تهیه آن جزوه راهنمایی بخواهند. در آن جا کتاب های مربوط به عصر جاهلیت، صدر اسلام، عصر خلفا، تاریخ تمدن اسلامی، زندگانی ائمه و مهدویت آورده شده است. اولین کتاب هایی که معرفی شده، آسان است و هرچه به آخر می رود کتاب های مشکل و تخصصی است.
3- اگر شهر کوفه، در زمان خلیفه دوم ساخته شده است پس چرا در مقدمه کتاب اسرار آل محمد آمده که سلیم در زمان رسول الله در شهر کوفه بدنیا آمد؟ اگر منظور منطقه کوفه است چرا لفظ شهر ذکر شده است؟
این اشکال درست است و با شواهد تاریخی جور در نمی آید. اصولا علاوه بر تاریخ های عمومی، کتاب های متعددی در باره تاریخ کوفه نوشته شده است و همه مورخان نوشته اند کوفه در سال 17 هجری ساخته شده است. از طرف دیگر همه نوشته اند که سلیم بن قیس هلالی از تابعین بوده و جزو صحابه نبوده است؛ یعنی زمان رسول خدا متولد نشده بوده و یا محضر پیامبر را درک نکرده است. این دو مطلب با هم قابل جمع نیست.
4- کارگزاران خلفای سه گانه چه مشخصاتی داشته اند که امام علی (ع) آن ها را برکنار کردند؟
امام علی (ع) تنها کارگزاران خلیفه سوم را برکنار کرد. آن حضرت، بعد از این که انقلابی بر خلیفه سوم صورت گرفت و کشته شد و مردم با اشتیاق با ایشان بیعت کردند کارگزاران خلیفه قبلی را برکنار کرد. بسیاری از کارگزاران خلیفه سوم در زمان دو خلیفه قبلی نبودند؛ زیرا کارگزاران عثمان عمدتا از افراد فاسد بنی امیه بودند. آن ها بیت المال را غارت می کردند و با مردم با ظلم و ستم رفتار می کردند.
یکی از عوامل شورش بر ضد خلیفه، همین کارگزاران بودند. امام در خطبه سوم نهج البلاغه معروف به شقشقیه، زمانی که کارکرد دو خلیفه اول و دوم را بیان می کند، به خلیفه سوم که می رسد می فرماید: إِلَى أَنْ قَامَ ثَالِثُ الْقَوْمِ نَافِجاً حِضْنَیْهِ بَیْنَ نَثِیلِهِ وَ مُعْتَلَفِهِ وَ قَامَ مَعَهُ بَنُو أَبِیهِ یَخْضَمُونَ مَالَ اللَّهِ خِضْمَةَ الْإِبِلِ نِبْتَةَ الرَّبِیعِ إِلَى أَنِ انْتَکَثَ عَلَیْهِ فَتْلُهُ وَ أَجْهَزَ عَلَیْهِ عَمَلُهُ وَ کَبَتْ بِهِ بِطْنَتُهُ. یعنی: تا آن که سومى به خلافت رسید ، دو پهلویش از پرخورى باد کرده ، همواره بین آشپزخانه و دستشویى سرگردان بود ، و خویشاوندان پدرى او از بنى امیه بپا خاستند ، و همراه او بیت المال را خوردند و بر باد دادند ، چون شتر گرسنهاى که به جان گیاه بهارى بیافتد ، عثمان آن قدر اسراف کرد که ریسمان بافته او باز شد ، و اعمال او مردم را برانگیخت ، و شکم بارگى او نابودش ساخت .
البته در یکی دو مورد خاص امام علی (ع) کارگزار عثمان را ابقاء کردند؛ مانند ابوموسی اشعری والی کوفه که به خواهش مالک اشتر ابقاء شد.
کتاب های زندگانی امام علی(ع) بحث کارگزاران را مطرح کرده اند و سالها پیش کتابی بنام مرد نامتناهی نوشته حسن صدر تالیف شد که در زمان خودش برنده جایزه شد. برخی اشکال کرده اند که حضرت بایستی ابتدا این کارگزاران را ابقاء می کرد و به تدریج آن ها را تغییر می داد. این کتاب این گونه پاسخ داده است که حکومت حضرت، انقلابی بود و مردم انقلابی با آن حضرت بیعت کردند و یکی از خواسته های مهم آن ها، برکناری این افراد بود و امام حتی اگر خودش هم می خواست، نمی توانست با خواسته های آنان مخالفت کند.
بنده نیز در کتاب تاریخ اسلام از سقیفه تا کربلا که زیر چاپ است آلودگی های کارگزاران را بصورت تفصیلی بیان کرده ام.
5- آیا مطلبی در تاریخ است که ثابت کند امام علی (ع) در پی قصاص قاتلان عثمان بوده اند؟
مساله از این قرار است که معاویه با آن که در قتل عثمان شریک بود می خواست قتل او را بهانه قرار دهد و لذا در زمان محاصره خانه عثمان هیچ اقدام عملی برای آزادی او نکرد. بعد از قتل عثمان، خون او را بهانه قرار داد و امام علی (ع) را به قتل عثمان متهم می کرد و حاضر نبود بیعت کند و می گفت قاتلان عثمان را قصاص کنید تا بعد.
حضرت هم درجوابش فرمود: اول باید خلافت مرا به رسمیت بشناسی و بیعت کنی. هنوز مرا به عنوان خلیفه قبول نداری، چگونه چنین انتظاری داری؟ یک قتلی اتفاق افتاده است و من به دستگاه قضایی دستور دهم پرونده قتل را بررسی کند و قاتل را مشخص کند و قاضی به حق، حکم قضایی صادر کند.
البته معاویه حق قصاص خواهی نداشت؛ به دلیل این که عثمان، پسر و دختر داشت. حضرت می فرمود: چگونه من آن ها را قصاص کنم؟ در حالی که بر ما مسلط هستند. قاتلین عثمان تا مدتی بر مدینه مسلط بودند. آن ها جمعیتی بودند که از مناطق مختلف آمده بودند و امور مدینه را در دست داشتند.
علاقمندان می توانند مکاتباتی که بین علی (ع) و معاویه رخ داده است را در نهج البلاغه است مطالعه فرمایند.
امام علی در جواب این مساله در خطبه 130 نهج البلاغه فرمود: انا جامع لکم امره ، استاثر فاساء الاثره ، و جزعتم فاساتم الجزع، و لله حکم واقع في المستاثر و الجازع؛ یعنی: من جريان عثمان را برايتان خلاصه مي کنم: استبداد ورزيد چه بد استبدادي و شما ناراحت شديد و از حد گذرانديد و خداوند در اين مورد حکمي دارد که درباره مستبدان و افراط گران جاري مي شود و هر کدام به واکنش اعمال نادرست خود گرفتار مي شوند.
6- چرا امام سجاد (ع) حکومت مختار را نپذیرفتند و او را یاری نکردند؟ اگر یاری می کردند بسیاری از مردم نیز مختار را همراهی می کردند.
گمان می کنم جواب ایشان از سوال قبلی روشن شد. آن اطمینانی که ایشان اظهار می کند که اگر امام سجاد (ع) رهبری را بر عهده می گرفت پیروز میشد حاصل نمی شود. حادثه کربلا تازه اتفاق افتاده بود و شیعه تضعیف و مرعوب شده بود. امام سجاد (ع) می فرماید : ارتد الناس بعد قتل الحسین الا خمس . بعد از قتل امام حسین (ع) مردم از اطراف اهل بیت (ع) پراکنده شدند. بنا بر یک روایت جز پنج نفر و یک روایت چهار نفر. تماس با اهل بیت خطر ناک شده بود. از امام سجاد (ع) نقل شده است که در تمام مکه و مدینه بیست نفر دوست برای ما باقی نمانده است.
درست است که قیام مختار بعد از قتل یزید رخ داد ولی در آن زمان شیعه به شدت تضعیف شده بود و انقلاب هایی که رخ می داد هیچ تضمینی برای پیروزی آن ها وجود نداشت. اعراب و اشراف کوفه خیانت کردند و بیشتر طرفداران مختار از عجم بودند. همین مساله در مورد امام سجاد نیز وجود داشت. البته امام سجاد (ع) قیام او را تحریم نکرد. چرا که اگر یک عده ای خودشان قیام می کردند و خطراتش را به جان می خریدند دلیلی نداشت که ائمه آن ها را نهی کنند.
7- آیا از سیمای پیامبر (ص) تصویری در دست است؟ با توجه به این صورتگری از دیرباز بوده است چرا هیچ تصویری از بزرگان دین در دست نداریم؟
تصویری از شمایل حضرت رسول (ص) وجود ندارد و آن عکسی که در زمان حیات امام خمینی (ره) مشهور شد و گفته شد امام نیز آن را تایید کرده اند هر دو مطلب صحت ندارد. آن عکس با سیمای حضرت منطبق نبود و اصلا نقاشی نبود بلکه عکس بود.
علاوه بر این که نیازی به این کار نیست؛ زیرا مشخصات ظاهری آن بزرگواران در کتاب های ما هست. کتاب هایی بصورت مستقل در این مورد نوشته شده است و نوعا در کتاب های تاریخی مربوط به سیره در فصل های آخر، فصلی به نام «شمایل الرسول» اختصاص می دهند که در اختیار هر نقاشی بگذارند می توانند تصویر قریب به واقعیت بکشند. مثلا نوشته اند حضرت، گردن کشیده و سفیدی داشت، دندان سفید، و بینی کشیده ای داشت، موهای سر تا نیمه لاله های گوشی می رسید، قد او نه بلند و نه کوتاه بود، راه رفتنش مانند بین راه رفتن معمولی و دویدن بود.
در این باره می توان به کتاب منتهی الآمال شیخ عباس قمی مراجعه کرد که شمایل ظاهری حضرت رسول (ص) و ائمه (ع) را نوشته است.
8- مدت زمان جنگ صفین، تاریخ شروع و پایان آن، محل کنونی حکمیت، تعداد نفرات دو سپاه و تعداد کشتگان این جنگ را بیان کنید.
صفین که در سوریه امروزی اتفاق افتد نزدیک شهر حلب است که قبور شهدای صفین نیز نزدیکی این شهر قرار دارد. مجموع جنگ با مقدماتش چهار ماه از ذی الحجه تا اواخر ماه صفر طول کشید. البته با این توجه که در ماه محرم جنگ تعطیل شد، دو سپاه در میدان بودند ولی جنگ متوقف شده بود.
وقتی ابوموسی و عمروعاص به عنوان حکم انتخاب شدند، به منطقه ای بنام دومة الجندل رفتند تا در آن جا نظر بدهند. چهارصد نفر از هر دو سپاه رفتند. مدتی هم طول کشید تا اظهار نظر کنند. در این مدت دو سپاه بازگشتند. نقطه داوری منطقه بی طرفی بود.
بهترین کتاب در باره جنگ صفین، کتابی عربی بنام وقعة الصفین است که ترجمه آن با نام پیکار صفین چاپ شده است. این کتاب تالیف نصر بن مزاحم منقری است.
9- معراج پیامبر در چه سالی اتفاق افتاد؟ وهابیت معراج را قبول دارند یا نه؟
معراج مشهور در مکه اتفاق افتاده است و در سالش اختلاف است که پنجم بعثت بوده است یا دهم؟ همچنین اختلاف است که معراج چند بار رخ داده است؟
این مساله ربطی به وهابیت ندارد. موارد اختلاف وهابیت با سایر مسلمانان مانند شفاعت و سفر برای زیارت قبور انبیا و نماز خواندن کنار قبور بزرگان دین و بقعه ساختن بر قبر بزرگان دین است. معراج از حوادث مسلم تاریخ اسلام است و هم در کتاب های تاریخ اسلام آمده است و هم بالاتر از آن، قرآن مجید در دو سوره گوشه هایی از آن را بیان می کند. اول در سوره اسراء و دوم در سوره نجم است.
10- چرا بلال حبشی بعد از پیامبر (ص) به کمک امام علی (ع) نیامد؟
بلال حبشی با خلیفه وقت همکاری نکرد و در موضع مخالفت قرار گرفت. بلال برده بود و از نظر موضع گیری بر کسانی حساب می کردند که از مهاجرین و انصار باشند. درست است که از نظر اسلام تفاوتی میان افراد وجود نداشت ولی در آن زمان، واقعیت این بود که از نظر وزنه و موقعیت روی مهاجرین و انصار حساب می کردند. در عین حال از نظر معنوی او را باور داریم. موذن ویژه حضرت رسول بود.
بلال در موضع مخالفت قرار گرفت و بعد از فوت رسول خدا (ص) حاضر نشد اذان بگوید تا به نوعی سند مشروعیت خلیفه باشد. اصرار کردند و او در برابر این اصرار گفت: اگر اصرار کنید، من از شهر می روم و مرزداری می کنم. او به شام رفت و در همانجا از دنیا رفت. بنابراین به نوعی مدافع امام علی (ع) بود.
11- حضرت رسول (ع) اهل کجا بودند؟
اهل مکه بودند که از شهرهای عربستان و حجاز است.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
