منازعات مذهبی تاکنون باعث نابودی آثار تاریخی زیادی گردیده است. در هندوستان نیز مسجد بابُری در شهر آیودیا در بخش فیض آباد در ایالت اوتارپرادش هند در یکصد کیلومتری شرق لکنهو است که برفراز تپه‌ای به‌نام «رام کوت» به معنی «قلعه رام» وجود داشت. این مسجد که در اوایل سده دهم هجری/ شانزدهم میلادی به دستور ظهیرالدین محمد بابُر بنا شده بود در ۱۹۹۲ م/ ۱۳۷۱ ش توسط هندوهای افراطی تخریب شد.
اکنون، قطب منار، مناره ۷۳ متری که همیشه در آسمان شهر دهلی به چشم می‌آید، و یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی پایتخت هند است. این روزها دادگاهی در این کشور در حال تصمیم‌گیری در موردبازسازی معابد اطراف این مناره است که صدها سال قبل تخریب‌شده‌اند.گزارش پیش رو نوشته سوتیک بیسواس است و در بی بی سی فارسی منتشر گردیده است:
منار که خود و محوطه دورش جزو میراث فرهنگی جهان هستند، در واقع برجی است که به یادبود یک پیروزی- و احتمالا با ایده گرفتن از منارهای افغانستان – به دستور قطب‌الدین ایبک اولین سلطان دهلی ساخته شده است. این بنای یادبود شکست رهبران هندو در سال ۱۱۹۲ است که با ماسه سنگ‌های قرمزرنگ ساخته شده و یکی از قدیمی‌ترین آثار معماری است که از دوران حکمرانان مسلمان در هند به جامانده است. سه سلطان بعدی در دوران حکومت خود هم ارتفاع منار را بیشتر کردند و هم ساختمان‌های اطراف را گسترش دادند. منار در حال حاضر ۵ طبقه است و با ۳۷۹ پله می‌توان به بالای آن رسید.
ویلیام دالریمپل که مورخ است درباره قطب منار می‌گوید این منار مانند یک تلسکوپ بازشده است که انگارعدسی آن روی تپه‌های آراولی شهر دهلی قرارگرفته شده است. این منار خودنمایی شکوهمندانه‌ای از رسیدن مسلمانان به این شهر و پیروزی است.
بناهای ساخته‌شده در کنار منار تاریخ پیچیده‌ای دارند. بیست‌وهفت معبد پیروان آیین‌های هندو و جین که در این محل قرار داشتند تخریب شدند و از مصالح این معابد خراب‌شده برای ساخت اولین مسجد دهلی استفاده شد. ستون یکی از این معابد را حفظ کردند و ساختمان مسجد را با گسترش دادن این ستون و روی آن بنا کردند که طبق یادداشت جی.ای. پیج، مسئول عالی‌رتبه تحقیقات باستان‌شناسی هند (ای اس آی) در سال ۱۹۲۶، ساخت و سازی تدریجی و نه چندان منظم و حساب‌شده بوده است.
در این مجموعه جدا از خود منار قسمت‌های مهم دیگری هم وجود دارند. یک ستون آهنی ۶ متری و ۱۶۰۰ ساله که توانسته در برابر تمام ناملایمات طبیعی و زمان مقاومت کند و همین‌طور ۵ محوطه طاق‌دار و مقبره یکی از سلطان‌ها. بناها با طرح‌های هندو و اسلامی تزیین شده‌اند. آقای پیج در یادداشتش می‌نویسند مجموعه این بناها در کناره‌ام از جهت قدمت و هم از جهت طراحی چشمگیرشان از مهم‌ترین آثار باستانی دهلی هستند.
حدود ۸۰۰ سال بعد دادگاهی در هند در حال بررسی پرونده‌ای است که درخواست می‌کند ۲۷ معبد خراب‌شده این مجموعه بازسازی شوند.
طبق این کارزار “هند برای سال‌ها به دست خاندان مختلفی اداره شده و اشتباه‌های زیادی در تاریخ صورت گرفته است. این اشتباه‌های گذشته نمی‌تواند پایه و اساس پرثباتی برای صلح و آرامش امروز و آینده ما فراهم کنند.”
در ماه نوامبر دادگاه مدنی درخواست این کارزار را رد کرد اما امضاکنندگان کارزار از رد شدن آن شکایت کرده و به دادگاه عالی رفته‌اند. هاری شانکار جین که معتقد است هنوز خدایان هندو در این مجموعه بناها وجود دارند می‌پرسد: “زمانی خیلی قبل‌تر از این مسجد در آنجا معبدی وجود داشت. چرا نمی‌توان آن را بازسازی کرد؟”
باستان‌شناسان در مورد موقعیت این مجموعه بناها هم نظر هستند. این مجموعه تحت حمایت قانون ایالتی است. آن‌ها می‌گویند خصوصیات این مجموعه ثابت و غیرقابل‌برگشت است. اما گروه‌های هندو از طرف دیگر چنین استدلال می‌کنند که مسجدها روی بقایای معابد هندو که در شهرهای بنارس و ماتورا خراب شده‌اند هم بنا شده‌اند.
مورخان می‌گویند پادشاهان مسلمان از اواخر قرن دوازدهم و پادشاهان هندو از اواخر قرن هفتم معابد متعلق به دشمنان و مخالفان خود را بارها غارت، تخریب و یا بازسازی کرده‌اند. رعنا صفوی مورخ می‌گوید: “هر حاکمی سعی کرده است مهر اقتدار سیاسی و سلطنت خود را با نابود کردن سمبل‌های بزرگ‌ترین مذهب‌های قبل از خود، بر جای بگذارد.”
چرا منار قطب ساخته شد؟ خانم صفوی می‌گوید شاید یک دلیل آن باشد که بتواند مناره مسجد باشد و مؤذن بتواند از بالای آن مسلمانان را به نماز دعوت کند. دلیل دیگر می‌توانسته برای استفاده نظامی و برج مراقبت باشد تا سربازان بتوانند هر حرکت دشمن را زیر نظر داشته باشند. اما دلیلی که از همه موجه‌تر به نظر می‌رسد این است که این منار، منار پیروزی است. مانند منارهای مشابه در غزنی که به نظر می‌رسد از آن‌ها تأثیر گرفته است.
این منار چنان با استقامت ساخته‌شده است که تا به حال دو بار از برخورد رعدوبرق سالم به‌جامانده است. اولین حادثه رعدوبرق به طبقه چهارم آن صدمه زد اما سلطان وقت آن طبقه را با سنگ مرمر و ماسه سنگ ترمیم کرد و دو طبقه دیگر و یک گنبد هم به بالای آن افزود. گنبد نزدیک ۳ متر به ارتفاع منار اضافه کرد اما بعدها زمین لرزه‌ای آن را خراب کرد. (منار تا به حال از دو زمین لرزه بی‌آسیب مانده است.)
این روزها قطب منار بیشتر از یک بنای تاریخی و جاذبه باستانی دهلی است. این منار در خاطرات ساکنان قدیمی دهلی جایگاه ویژه‌ای دارد.
خانم صفوی به یاد می‌آورد در اولین دیدارش از این منار در سال ۱۹۷۷ “از پله‌های طبقه اول بالا رفتیم و من چشمم به مناظر طبیعی زیبای اطراف شهر افتاد. خواهر بزرگ‌ترم تعریف می‌کند یک‌بار هم در سال ۱۹۶۰ از آنجا دیدار کردیم و همه‌مان تا بالای منار بالا رفتیم.” این منار که از مناطق پربازدید شهر است در سال ۱۹۸۱ بعد از آنکه ۴۵ نفر که بیشترشان شاگردان مدرسه بودند در راهروی باریک منار زیردست و پا کشته شدند، برای بازدید عموم تعطیل شد.
این منار در محله‌ای که در سال‌های اخیر اعیانی شده است قرارگرفته است. محله‌ای که در آن رستوران‌های شیک و بوتیک‌های مجلل زیاد شده‌اند. در تبلیغات پر رزق و برق این رستوران‌ها و بوتیک‌ها در اینستاگرام نماهای جذابی از مناظر چشمگیری که مناره در آن می‌درخشد با جمله‌هایی این‌چنین دیده می‌شود: “مکانی دل‌انگیز برای قرار بعدی شما.” یک رستوران این منظره را بسیار جذاب توصیف کرده است.
تمام این توصیف‌ها از کشمکش و جنجالی که در خود بناها و دادگاه‌ها در جریان است، بسیار دور به نظر می‌رسند. در اوایل این ماه اعضای یک گروه هندوی دست راستی که در مقابل مجموعه بناها در حال اعتراض و خواندن دعاهای مذهبی بودند دستگیر شدند.
اخیرا آقای جین که شروع‌کننده کارزار است به دادگاه گفت: “معبدی که خراب می‌شود، خصلت، روح و قداست خود را از دست نمی‌دهد.” او گفت طبق قانون اساسی حق دارد در مجموعه قطب منار مناسک مذهبی خود را به‌جا بیاورد.
قاضی احتمالاً با خود فکر می‌کند: “خدایان ۸۰۰ سال بدون دعا و نیایش زنده مانده‌اند. بگذارید به همان شکل ادامه بدهند.”
رأی دادگاه در چند هفته آینده صادر خواهد شد.
